Nói đến bèo tây hay còn gọi là bèo lục bình người người ta nghĩ ngay đến loài thực vật có đời sống trôi nổi trên mặt nước ở những vùng nước ngọt trong các đầm lầy, vùng nước tù nằm sâu trong đất liền. Còn nói đến san hô, người ta nghỉ ngay đến vùng biển trong và sạch sẽ. Bèo lục bình và san hô có môi trường sống hoàn toàn khác nhau, thế giữa chúng có gì để nói?
Theo dòng lục bình trôi.
Hình ảnh những tấm bèo lục bình trôi trên sông xuôi dòng để ra biển rất đổi quen thuộc với người dân Việt Nam và đây là nguồn cảm hứng sáng tác của không ít nhà thơ ca, nhạc họa.
“Có một loài hoa mang sắc tím
Thân bồng bềnh theo con nước đầy vơi…”
…Thân lục bình, em trôi trên sông lớn
Bán cho đời những trận thâu đêm”.
“Hoa Lục Bình” của tác giả Vũ Quyên
Hình ảnh bèo lục bình “bồng bềnh theo con nước đầy vơi” giúp ta hiểu và miêu tả được các hiện tượng trong tự nhiên, dòng nước trôi mang theo các vật chất từ thượng nguồn qua các vùng trung lưu, hạ lưu rồi đổ ra biển. Đây qui luật của tự nhiên xưa nay không việc gì phải bàn. Tuy nhiên với góc nhìn của người làm bảo tồn biển thì bèo lục bình bồng bềnh đến đâu, nổi lo theo đến đó.
Lục bình trôi trên biển chính là “hình ảnh chỉ thị” của ranh giới ngọt hóa và sự ô nhiễm.
Hệ thống sông Thu Bồn xuất phát từ vùng núi cao phía Tây còn dòng sông Trường Giang chạy dọc theo bờ biển của tỉnh Quảng Nam, hai sông này gặp nhau ở Cửa Đại rồi đổ ra vùng biển tiếp giáp với Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm.
Trên thuyền di chuyển từ Cửa Đại ra Cù Lao Chàm, chắc chắn du khách sẽ phải vượt qua vùng nước giao thoa giữa nước ngọt ở sông và nước mặn ở biển. Tại vùng nước giao thoa, ta dễ dàng nhận ra bởi sự khác nhau rõ rệt về màu sắc và được phân cách bởi đường ranh giới giao thoa. Tại vị trí này, luôn có nhiều rác, vật dụng sinh hoạt, vật chất lơ lửng và thường xuyên thấy bèo lục bình trôi nổi trên mặt nước.
Hình 1: Đường giao thoa bề mặt giữa vùng nước sông và biển.
Vị trí của vạch giao thoa này thay đổi liên tục và phụ thuộc vào thủy triều, thời gian trong năm, lưu lượng nước từ các con sông, các dòng hải lưu từ biển và nhiều yếu tố khác. Tuy nhiên, vấn đề đáng quan tâm ở đây là sự dịch chuyển của vạch nước này ngày càng tiến gần, có nhiều thời điểm đã tiến sát và hầu như tác động lên toàn bộ vùng nước đảo Cù Lao Chàm.
Hình 2: Bèo lục bình (bèo tây) đã “vây” lấy các bãi biển và vùng san hô tại Cù Lao Chàm (Bãi Chồng, 11/9/2011 Photo: Lê Ngọc Thảo).
Chính vì vậy, việc xuất hiện của rác, các vật dụng sinh hoạt và bèo tây như là một hình ảnh chỉ thị trên bề mặt để cho ta nhận biết và dự đoán mức độ ngọt hóa, sự ô nhiễm nguồn nước, sự bao phủ chất lơ lửng trên các rạn san hô và nguy cơ làm chết san hô, các thảm cỏ biển và tác động rất lớn đến các sinh cảnh quan trọng và sự đa dạng sinh học trong khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm. Phó Giáo Sư Nguyễn Chu Hồi đã khẳng định: “Nếu chất lượng môi trường thay đổi thì đương nhiên tác động trực tiếp và rõ rệt đến chính cuộc sống của sinh giới trong nó – Môi trường nào, sinh vật ấy”.
Cần có chiến lược quản lý đới bờ và quản lý lưu vực để bảo vệ các sinh cảnh trong khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm.
Để bảo vệ rạn san hô cũng như các sinh cảnh quan trọng trong Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm, việc quản lý các hoạt động diễn ra trong phạm vi giới hạn không gian của Khu bảo tồn là rất quan trọng và cần thiết nhưng sẽ chưa đủ.
Cần phân tích, đánh giá toàn bộ những tác động từ bên ngoài đối với môi trường và sinh cảnh trong khu bảo tồn biển. Những sự tác động có thể ở ngay gần với vùng nước Cù Lao Chàm, từ thành phố Hội An, các huyện thị ven biển hay cũng có thể xuất phát từ những nơi rất xa, từ trên các vùng núi cao, các vùng thượng du, trung du và hạ du. Hệ thống sông Thu Bồn, Trường Giang chính là đường dẫn của những tác động từ thiên nhiên và con người đến vùng biển Cù Lao Chàm, như người xưa từng nêu lên một triết lý “Trăm sông đều đổ về biển”.
Bên cạnh đó, những hệ sinh thái, sinh cảnh tại Cù Lao Chàm là rất nhạy cảm với sự thay đổi môi trường và chúng đang chịu ảnh hưởng rất lớn từ những ảnh hưởng do biến đổi khí hậu như nhiệt độ tăng, thay đổi lượng mưa, nước biển dâng, bão tố, lốc xoáy và các hiệc tượng thời tiết cực đoan khác.
Hình 3: Bão số 9 (Ketstana – 2009) tàn phá, xáo trộn vùng nước Cù Lao Chàm. (Photo: Lê Vĩnh Thuận, 2009)
Hình 4: Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm và những ảnh hưởng từ bên ngoài.
Đã đến lúc chúng ta cần thoát khỏi giới hạn không gian của Khu bảo tồn biển để mở rộng hoạt động quản lý. Việc quản lý này không chỉ là trách nhiệm của Khu bảo tồn biển mà phải có được sự hợp tác đồng quản lý, sự quản lý đa ngành nghề và quản lý lưu vực. Giáo sư Marcus Ingle – Đại học Portland Hoa Kỳ – trưởng nhóm tư vấn đề án xây dựng thành phố sinh thái Hội An nhấn mạnh: “Cù Lao Chàm là một bộ phận không thể thiếu khi xây dựng thành phố sinh thái Hội An (Hoi An eco-city), muốn quản lý tốt môi trường và sinh cảnh tại Cù Lao Chàm, cần vươn tầm quản lý ra bên ngoài có thể là từ những vùng rất xa và với sự đồng quản lý của rất nhiều bên liên quan!”.
Và để hình ảnh những tấm bèo lục bình trôi trên các dòng sông không còn là nổi lo của những người làm công tác bảo tồn biển./.
Lê Ngọc Thảo – BQL KBTB Cù Lao Chàm